Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej należą do dwuizbowego parlamentu, będącego organem władzy ustawodawczej w kraju. Wszelkie kwestie organizacyjne oraz strukturalne określają zapisy w Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku. Główny gmach instytucji znajduje się na warszawskim Śródmieściu przy ulicy Wiejskiej 4/6/8.
Skąd się wzięło słowo „Sejm” i jak doszło do jego powstania?
Etymologia słowa „sejm” pochodzi ze staropolskiego określenia „śjąc się”, co oznacza mniej więcej „zebrać się”. Z kolejnych źródeł wynika, iż na przestrzeni lat wyrażenie uległo licznym modyfikacjom. Zgromadzenia, konferencje, zjazdy były od czasów średniowiecznych. Pierwsze wzmianki o tego typu wydarzeniach pojawiają się na kartach legendarnych kronik oraz związane są z krakowskim Gracchusem, czyli założycielem małopolskiego miasta. Historycznie naukowcy potwierdzają spotkania króla Władysława I Łokietka i możnowładców w sprawie konfliktu z zakonem krzyżackim zwieńczonym taktycznym zwycięstwem w bitwie pod Płowcami. Ówczesna epizodyczność sejmów trwała do 1505 roku, kiedy to uchwalono konstytucję „Nihil novi”, czyli prawo ograniczające prawa monarchy na rzecz szlachty.
Idea porozumienia stron, rozwiązywanie konfliktów poprzez głosowanie, czy sprawozdania z prac na terenie odległych regionów Polski były podziwiane przez większość narodów europejskich. Taka sytuacja zmieniła się pod wpływem nadużywania „liberum veto”. Zrywanie zebrań następowało wielokrotnie na przełomie XVII/XVIII wieku. Uważa się, że z tego prawa skorzystano ponad siedemdziesiąt razy głównie na skutek łapówek oraz nacisków obcych mocarstw bądź bogatych polityków. Konstytucja z 3 maja 1791 roku zlikwidowała kontrowersyjną tradycję bojkotowania zjazdów lub innego paraliżowania prac komisji.
Czym tak naprawdę jest i jak działa Sejm?
W III Rzeczypospolitej Polskiej Sejm stanowi pierwszą tak zwaną niższą izbę parlamentu. Tradycyjnie składa się on z 460 uczestników, którzy obradują w sposób ciągły pod przewodnictwem marszałka. Prace posłów są jawne oraz odbywają się co drugi lub trzeci tydzień. Przedstawicieli wybiera ogół społeczeństwa kraju po osiągnięciu pełnoletności w tak zwanych pięcioprzymiotnikowych wyborach, w których mogą kandydować ludzie powyżej 21 roku życia. Termin ten oznacza w politologii zasady elekcji. Opiera się on na istnieniu następujących zasad:
Pierwsza idea dotyczy tajnego głosowania, w odseparowaniu, anonimowo, razem z osobistym wrzuceniem karty do urny. Bezpośredniość oznacza możliwość stwierdzenia swojego zdania, które w sposób ostateczny wpływa na wyniki. Trzecia kwestia odnosi się do równości, która zapewnia taką samą jakość dla wszystkich obywateli. Powszechność jest miarą dostępności do lokali podczas wyborów dla spełniających cenzus wiekowy. Ostatnia rzecz to proporcjonalność, a więc dopasowany przydział mandatów w stosunku do otrzymanych rezultatów.
Kadencja Sejmu, zgodnie z ustawą zasadniczą, ma 4 lata, a mianowicie od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego zjazdu, i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnego okresu. Zakończenie może także nastąpić wcześniej, w trybie pilnym przez jej skrócenia decyzją prezydenta kraju.
Rola i funkcja Sejmu we współczesnej Polsce
Sejm we współczesnej Polsce spełnia szereg funkcji i uprawnień. Te aspekty można podzielić na trzy główne grupy.
Do pierwszej należą obowiązki ustawodawcze. To podstawowe działanie zgromadzenia, która odbywa się przez wprowadzanie ustaw w tym na przykład budżetu państwa, czy uchwał, a przez to określanie podstawowych kierunków działalności państwa. Dodatkowo przyjmuje się, że posłowie mogą na drodze dokumentu upoważnić prezydenta do ratyfikowania, a także w niektórych okolicznościach wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. W ramach tej funkcji wyróżnić można jeszcze funkcję sprawującą ustrój, poprzez stanowienie norm konstytucyjnych.
Sejm jest w stanie kreować w drugiej grupie zadań część stanowisk poza parlamentem. W ten sposób legitymujący się mandatem są w stanie powołać: zastępców przewodniczącego oraz członków Trybunału Stanu, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Krajowej Rady Sądownictwa, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Mediów Narodowych, Rady Polityki Pieniężnej. Uczestnicy wybierają ponadto Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Narodowego Banku Polskiego, bądź Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Skład Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej także wynika z prac posłów.
Zjazd kontroluje prace władzy wykonawczej w ramach trzeciej funkcji. Szczególnym wymiarem kurateli są sejmowe komisje śledcze, lub indywidualne formy jak interpelacje, zapytania poselskie.
Czym jest Senat i jaką pełni rolę?
Senat w rozumieniu współczesnego prawodawstwa stanowi drugą, czyli wyższą izbę w polskim parlamencie. Zasiada w nim 100 przedstawicieli obranych w wyniku podobnych do sejmu elekcji. Niegdyś nazywano ich wirylistami, czyli osobami piastującymi funkcje symultanicznie z innymi dostojeństwami. Główną, acz znaczącą różnicę stanowi osiągnięcie biernego prawa wyborczego w wieku 30 lat.
Zgromadzenie było nieobecne na scenie politycznej w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, co wynikało w większości z niepewnej organizacji sprawowania wówczas władzy oraz negatywnego wyniku sfałszowanego referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku. Właśnie wtedy padały znane po dzień dzisiejszy hasła „3x TAK” lub „3x NIE”. Patrioci zgromadzeni przy Narodowych Siłach Zbrojnych zachęcali społeczeństwo do negatywnego oddawania głosów, zaś politycy z Krajowej Rady Narodowej organizowali propagandę twierdzącą.
Uprawnienia Senatu – co robi Senat Rzeczypospolitej Polskiej?
Senat, mimo iż Konstytucja gwarantuje mu dużą swobodę ustawodawczą, posiada zgodnie z tradycją pozycję niższą niż izba pierwsza. To Sejm decyduje ostatecznie o kształcie ustawy przekazywanej prezydentowi do podpisu i o losach weta. Jedynie jemu konstytucja powierza udział w powoływaniu rządu oraz sprawowanie kontroli nad jego działalnością. Sytuacja ta nie dotyczy zmian ustawy zasadniczej, do której poprawki można zgłaszać będąc senatorem.
Obie grupy razem współtworzą Zgromadzenie Narodowe. W razie specyficznych okoliczności ciało podejmuje uchwałę o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu albo o uznaniu trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia.
Dlaczego Senat jest tak ważny dla polityków?
Rola kontrolna dla parlamentu sprawia, że posiadanie większości mandatów w Senacie jest tak ważne dla partii politycznych. Również współcześnie po każdych wyborach politycy zdają sobie sprawę z powagi problemu. Marszałek razem z trzydziestoma przedstawicielami może wnosić sprawy do Trybunału Konstytucyjnego. Ponadto może opóźnić prace Sejmu poprzez składanie poprawek, czy odsyłanie ustaw.
Sytuacja komplikuje się, gdy partii rządzącej grozi brak przewagi podczas zjazdu izby wyższej. Ważnym aspektem obowiązków jest rozpatrywanie społecznych petycji. Kierujący zgromadzeniem przekazuje pisma do Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji, która rozpatruje to wystąpienie albo przekazuje je właściwemu organowi władzy publicznej. Skutkiem rozpatrzenia może być przedłożenie wyniku przez komisję wniosku o podjęcie inicjatywy ustawodawczej wraz z projektem decyzji.
Tradycyjnie Senat czynnie bierze udział w procesach integracji międzynarodowej. Opiekuje się dylematami Polonii na terenie Unii Europejskiej, a także poza granicami kontynentu. Koordynuje współpracę emigrantów z instytucjami na terenie obcych krajów oraz czuwa nad konsulatami i ambasadami.
